(sav.gov.vn) - Ngày 29/11/2024, tại kỳ họp thứ 8 Quốc hội khóa XV, Luật số 57/2024/QH15 sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Quy hoạch, Luật Đầu tư, Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư (PPP) và Luật Đấu thầu đã được thông qua, đánh dấu bước ngoặt trong nỗ lực cải cách pháp lý để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế - xã hội.

Luật số 57/2024/QH15 tập trung sửa đổi, bổ sung các quy định về quy hoạch, đầu tư, đầu tư theo phương thức đối tác công tư và đấu thầu, nhằm tạo hành lang pháp lý thuận lợi, thúc đẩy môi trường đầu tư minh bạch và hiệu quả

Có hiệu lực từ ngày 15/01/2025, trừ một số quy định đặc thù, Luật này mang “sứ mệnh” tháo gỡ các vướng mắc về thể chế, đơn giản hóa thủ tục hành chính, tăng cường phân cấp, phân quyền và đảm bảo tính đồng bộ của hệ thống pháp luật. Với sự điều chỉnh đồng bộ bốn đạo luật then chốt, Luật số 57/2024/QH15 không chỉ giải quyết những vấn đề cấp bách mà còn mở ra cơ hội khơi thông nguồn lực, tạo động lực cho sự phát triển bền vững.  

Bối cảnh và sự cần thiết của một cuộc cải cách pháp lý toàn diện

Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu biến động mạnh mẽ, Việt Nam đối mặt với áp lực duy trì tăng trưởng, kiểm soát lạm phát và ổn định kinh tế vĩ mô. Văn bản số 322/TB-VPCP ngày 15/7/2024 của Văn phòng Chính phủ đã nhấn mạnh yêu cầu cấp bách trong việc rà soát và xử lý các vướng mắc trong hệ thống pháp luật, đặc biệt là những quy định cản trở hoạt động đầu tư và phát triển. Trên cơ sở đó, Bộ Kế hoạch và Đầu tư đã khẩn trương đánh giá các đạo luật do mình chủ trì soạn thảo, xác định bốn luật cần sửa đổi để đáp ứng yêu cầu thực tiễn: Luật Quy hoạch, Luật Đầu tư, Luật Đầu tư theo phương thức PPP và Luật Đấu thầu.

Thực tế triển khai đã bộc lộ nhiều bất cập. Quy trình lập quy hoạch phức tạp khiến địa phương gặp khó khăn trong việc xây dựng và thực hiện kế hoạch phát triển. Các thủ tục đầu tư, đặc biệt trong các dự án PPP, còn rườm rà, kéo dài thời gian triển khai và làm giảm sức hút đối với nhà đầu tư chiến lược. Trong lĩnh vực đấu thầu, những quy định thiếu linh hoạt đã cản trở tiến độ giải ngân vốn đầu tư công, ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả sử dụng nguồn lực. Hơn nữa, sự ra đời của hàng loạt văn bản luật mới như Luật Đất đai 2024, Luật Các tổ chức tín dụng 2024, Luật Tài nguyên nước 2023 và Luật Đầu tư công đã làm phát sinh những mâu thuẫn, chồng chéo, đòi hỏi một cuộc cải cách pháp lý đồng bộ để đảm bảo tính thống nhất.

Luật số 57/2024/QH15 ra đời như một giải pháp chiến lược, không chỉ nhằm tháo gỡ những điểm nghẽn trước mắt mà còn hướng tới xây dựng một khung pháp lý minh bạch, hiệu quả. Bằng cách sửa đổi đồng bộ bốn đạo luật, Luật này tạo điều kiện thuận lợi cho việc phân cấp, phân quyền, xóa bỏ cơ chế “xin – cho” và tối ưu hóa nguồn lực từ cả khu vực công lẫn tư nhân. Đây là bước đi cần thiết để Việt Nam tận dụng cơ hội phát triển trong bối cảnh cạnh tranh quốc tế ngày càng gay gắt, đồng thời khẳng định cam kết mạnh mẽ trong việc cải thiện môi trường đầu tư và thúc đẩy tăng trưởng bền vững.

Mục tiêu và quan điểm: Định hướng cho sự phát triển bền vững

Luật số 57/2024/QH15 được xây dựng với mục tiêu tổng quát là tháo gỡ các vướng mắc về thể chế, khơi thông nguồn lực để thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội. Cụ thể, Luật hướng tới việc đơn giản hóa thủ tục hành chính, tăng cường phân cấp, phân quyền cho địa phương và nâng cao hiệu quả giám sát, từ đó giải quyết các vấn đề cấp bách trong quy hoạch, đầu tư, PPP và đấu thầu. Những thay đổi này không chỉ tạo động lực thu hút đầu tư chiến lược mà còn đảm bảo phát huy vai trò dẫn dắt của đầu tư công, kích hoạt các nguồn lực hợp pháp khác.

Ở cấp độ cụ thể, Luật đặt ra các mục tiêu rõ ràng: tăng cường phân quyền cho địa phương trong quy hoạch, đầu tư và đấu thầu; hoàn thiện hệ thống quy hoạch quốc gia, thống nhất khái niệm và thuật ngữ với các luật chuyên ngành; đơn giản hóa quy trình đầu tư, đặc biệt là các dự án PPP, để rút ngắn thời gian triển khai; mở rộng lĩnh vực và phương thức thực hiện dự án PPP, đồng thời hoàn thiện cơ chế tài chính để tối ưu hóa nguồn lực tư nhân; và xử lý triệt để các vướng mắc trong đấu thầu, đặc biệt là các dự án BOT, BT chuyển tiếp. Những mục tiêu này nhằm tạo ra một môi trường pháp lý minh bạch, thuận lợi, giúp Việt Nam thu hút các nhà đầu tư chiến lược vào các lĩnh vực ưu tiên như công nghệ cao và cơ sở hạ tầng.

Quan điểm xây dựng Luật được định hình dựa trên ba trụ cột chính. Thứ nhất, tập trung sửa đổi những quy định gây khó khăn, mâu thuẫn hoặc có nhu cầu cấp bách, đồng thời đánh giá kỹ lưỡng tác động của các thay đổi để đảm bảo tính thực tiễn. Thứ hai, đảm bảo tính thống nhất, ổn định và kế thừa các quy định hiện hành, đồng thời phù hợp với các cam kết quốc tế của Việt Nam. Thứ ba, tham khảo có chọn lọc kinh nghiệm quốc tế để pháp luật Việt Nam tương đồng với các chuẩn mực toàn cầu, từ đó nâng cao sức cạnh tranh của môi trường đầu tư. Những mục tiêu và quan điểm này thể hiện tầm nhìn chiến lược của Quốc hội, hướng tới một hệ thống pháp lý đồng bộ, hiệu quả và hỗ trợ phát triển bền vững.

Nội dung cốt lõi: Sửa đổi đồng bộ, tạo đột phá trong quản lý và đầu tư

Luật số 57/2024/QH15 bao gồm sáu điều, sửa đổi bốn đạo luật với tổng cộng 75 khoản, tạo ra những thay đổi mang tính đột phá trong quy hoạch, đầu tư, PPP và đấu thầu. Mỗi đạo luật được điều chỉnh với những trọng tâm cụ thể, đảm bảo tính đồng bộ và hiệu quả.

Cải cách Luật Quy hoạch

Luật Quy hoạch được sửa đổi 21 khoản, tập trung hoàn thiện hệ thống quy hoạch quốc gia và đơn giản hóa thủ tục hành chính. Các quy định về quy hoạch có tính chất kỹ thuật, chuyên ngành được làm rõ, đảm bảo tính thống nhất và thứ bậc giữa các loại quy hoạch. Ví dụ, quy hoạch đô thị và nông thôn được xác định là quy hoạch chuyên ngành, phù hợp với dự thảo Luật Quy hoạch đô thị và nông thôn. Thủ tướng Chính phủ giao Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư tổ chức thẩm định nhiệm vụ lập quy hoạch tỉnh, giảm tải công việc ở cấp trung ương. Quy trình điều chỉnh quy hoạch rút gọn được bổ sung, áp dụng cho các trường hợp như sắp xếp đơn vị hành chính hoặc mâu thuẫn với quy hoạch cấp cao hơn, giúp tiết kiệm thời gian và nguồn lực. Ngoài ra, các quy định về nguồn vốn quy hoạch được làm rõ, bao gồm vốn đầu tư công, chi thưởng xuyên và các nguồn hợp pháp khác, tạo cơ sở pháp lý vững chắc cho hoạt động quy hoạch.

Đổi mới Luật Đầu tư

Với 11 khoản sửa đổi, Luật Đầu tư được cải cách để tăng tính tự chủ cho địa phương và rút ngắn thời gian triển khai dự án. Ủy ban nhân dân cấp tỉnh được trao quyền chấp thuận chủ trương đầu tư đối với các dự án khu công nghiệp, bến cảng, khu bến cảng, giảm sự phụ thuộc vào Thủ tướng Chính phủ. Quỹ hỗ trợ đầu tư được thành lập theo Nghị quyết của Quốc hội, nhằm hỗ trợ các nhà đầu tư chiến lược và doanh nghiệp trong nước, đặc biệt trong các ngành ưu đãi đầu tư, để thích ứng với chính sách thuế tối thiểu toàn cầu. Thủ tục đầu tư đặc biệt được bổ sung tại Điều 36a, cho phép nhà đầu tư thành lập tổ chức kinh tế trước khi cấp Giấy chứng nhận đăng ký đầu tư, rút ngắn thời gian triển khai các dự án ưu tiên. Những thay đổi này không chỉ tăng cường tính tự chủ mà còn nâng cao sức hấp dẫn của môi trường đầu tư Việt Nam.

Hoàn thiện Luật Đầu tư theo phương thức PPP

Luật PPP được sửa đổi 22 khoản, hướng tới mở rộng lĩnh vực, đa dạng hóa phương thức và xử lý các vướng mắc của các dự án chuyển tiếp. Các lĩnh vực đầu tư PPP được mở rộng, khuyến khích áp dụng cho tất cả các dự án phát triển hạ tầng và dịch vụ công, trừ những lĩnh vực độc quyền nhà nước hoặc liên quan đến quốc phòng, an ninh. Tỷ lệ vốn nhà nước tham gia dự án PPP được duy trì ở mức 50%, nhưng có thể lên tới 70% trong các trường hợp đặc thù như dự án có chi phí giải phóng mặt bằng cao hoặc ở địa bàn khó khăn. Các vướng mắc của các dự án BOT, BT chuyển tiếp được xử lý triệt để, với các quy định cụ thể về thanh toán chi phí lãi vay và lợi nhuận hợp lý, đồng thời cho phép sửa đổi hoặc chấm dứt các hợp đồng chưa phù hợp với pháp luật, đảm bảo công bằng cho nhà đầu tư.

Cải tiến Luật Đấu thầu

Luật Đấu thầu được sửa đổi 21 khoản, tập trung đơn giản hóa quy trình và tăng cường phân cấp. Các hoạt động lựa chọn nhà thầu có thể được thực hiện trước khi quyết định đầu tư được phê duyệt, áp dụng cho các gói thầu ODA hoặc cấp bách. Các gói thầu đặc biệt như thẩm định giá tài sản, tổ chức hội nghị, sản xuất phim hoặc dịch vụ đối ngoại được bổ sung vào danh sách áp dụng hình thức lựa chọn đặc biệt. Thẩm quyền quyết định phương án lựa chọn nhà thầu được phân cấp cho Bộ trưởng và Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh, giảm tải cho Thủ tướng Chính phủ. Thời gian chuẩn bị hồ sơ dự thầu cho các gói thầu đơn giản hoặc giá trị nhỏ được rút ngắn xuống tối thiểu 9 ngày, giúp đẩy nhanh tiến độ thực hiện dự án và giải ngân vốn đầu tư công.

Hướng tới một hệ thống pháp lý minh bạch, hiệu quả

Luật số 57/2024/QH15 không chỉ là một văn bản pháp luật mà còn là công cụ chiến lược để Việt Nam vượt qua những thách thức hiện tại và tận dụng cơ hội trong tương lai. Việc sửa đổi đồng bộ bốn đạo luật đã tạo ra một khung pháp lý thống nhất, minh bạch, giúp tháo gỡ các điểm nghẽn trong quy hoạch, đầu tư và đấu thầu. Những cải cách này mang lại nhiều lợi ích thiết thực: thúc đẩy tăng trưởng kinh tế thông qua giải ngân vốn nhanh hơn; thu hút đầu tư chiến lược nhờ các cơ chế ưu đãi và Quỹ hỗ trợ đầu tư; tăng cường tính tự chủ của địa phương thông qua phân cấp mạnh mẽ; và đảm bảo tính đồng bộ với các cam kết quốc tế, giúp Việt Nam hội nhập sâu hơn vào nền kinh tế toàn cầu.

Tuy nhiên, để Luật phát huy hiệu quả, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa trung ương và địa phương trong việc triển khai, giám sát và đánh giá. Các quy định mới cần được hướng dẫn chi tiết, đặc biệt trong lĩnh vực PPP và đấu thầu, để tránh rủi ro pháp lý. Việc nâng cao năng lực quản lý của các cơ quan địa phương cũng là yếu tố then chốt để đảm bảo tính hiệu quả và bền vững của các cải cách. Với những thay đổi mang tính đột phá, Luật số 57/2024/QH15 không chỉ tháo gỡ các điểm nghẽn hiện tại mà còn mở ra con đường cho sự phát triển bền vững, đưa Việt Nam tiến gần hơn đến mục tiêu trở thành một điểm đến đầu tư hấp dẫn và một nền kinh tế năng động trong khu vực./.

Hoàng Ngân