(sav.gov.vn) - Tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với sản phẩm thuốc lá thực chất là một công cụ điều tiết hành vi tiêu dùng. Khi giá thuốc lá tăng, người tiêu dùng - đặc biệt là người trẻ và người có thu nhập thấp - sẽ cân nhắc kỹ hơn khi sử dụng và cũng là động lực cho người hút thuốc có thêm quyết tâm để bỏ thuốc.
Toàn cảnh tọa đàm "Thuế thuốc lá và sức khỏe cộng đồng". Ảnh: Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá (Bộ Y tế)
Sử dụng thuốc lá là một trong nguyên nhân hàng đầu gây bệnh tật và tử vong sớm
Đây là thông tin được chuyên gia Nguyễn Thị Thu Hương (phụ trách Phòng Nghiệp vụ, Quỹ Phòng, chống tác hại thuốc lá, Bộ Y tế) đưa ra tại tọa đàm "Thuế thuốc lá và sức khỏe cộng đồng" diễn ra sáng 29/5, tại Hà Nội do Trung ương Hội Người cao tuổi Việt Nam phối hợp Trung tâm Vì sự phát triển phụ nữ Bắc Trung Bộ (thuộc Trung ương Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam) và Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá (Bộ Y tế) và Vital Strategies tổ chức.
Theo số liệu thống kê cập nhật đến năm 2021 của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), tại Việt Nam, sử dụng thuốc lá gây ra 85.500 ca tử vong mỗi năm. Hút thuốc lá thụ động gây ra 18.800 ca tử vong. Tổng cộng là 104.300 ca tử vong/năm vì các bệnh có liên quan đến thuốc lá...
Theo WHO, mỗi năm có khoảng 1,2 triệu người chết do hút thuốc lá thụ động, trong đó nhiều nạn nhân là phụ nữ và trẻ em - những người không hề tự nguyện tiếp xúc với khói thuốc. Khi một người hút thuốc trong nhà, trên xe hay nơi công cộng, khói thuốc lan tỏa và gây ảnh hưởng nghiêm trọng tới tất cả những người chung quanh, dù họ hoàn toàn không hút thuốc. Các bệnh lý gây ra bởi thuốc lá như ung thư, tim mạch, và bệnh đường hô hấp... Đáng chú ý, phần lớn những người tử vong này đang ở độ tuổi lao động, làm suy giảm chất lượng và quy mô nguồn nhân lực quốc gia.
Hành vi hút thuốc lá tại Việt Nam hiện tại sẽ tiếp tục để lại hậu quả nặng nề trong vòng 10-20 năm tới, khi những người hút thuốc bắt đầu chịu các tác động lâu dài lên sức khỏe. Nếu không có biện pháp mạnh mẽ để điều chỉnh như tăng thuế và kiểm soát giá thuốc lá, hệ thống y tế và kinh tế của Việt Nam sẽ ngày càng chịu thêm áp lực. Thế nhưng, mức thuế tăng hiện nay chưa đủ để ảnh hưởng đáng kể đến giá thuốc lá và tỷ lệ hút thuốc, không đạt mục tiêu giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá.
Tại tọa đàm, các chuyên gia cho rằng, chính vì những tác hại nghiêm trọng và mang tính lan tỏa như vậy, công tác phòng, chống tác hại của thuốc lá cần có cách tiếp cận toàn diện và bền vững, không chỉ dựa vào tuyên truyền, khuyến nghị thay đổi hành vi cá nhân, mà còn cần các chính sách công mạnh mẽ, có tác động sâu rộng, trong đó tăng thuế thuốc lá là công cụ đặc biệt hiệu quả đã được chứng minh.
Việc áp dụng mức thuế cao hơn, tiến tới tiệm cận khuyến nghị của WHO, sẽ không chỉ giúp giảm gánh nặng bệnh tật và tử vong do các bệnh không lây nhiễm, mà còn tạo ra nguồn lực bền vững cho các chương trình y tế công cộng.
Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã thống nhất với đề xuất của Chính phủ, về việc áp dụng phương án 1 đối với rượu, bia, thuốc lá. Ảnh: Cổng thông tin Quốc hội
Chính sách thuế là công cụ kiểm soát hành vi mạnh mẽ
Vừa qua, Quốc hội đã xem xét dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt sửa đổi với hai phương án tăng thuế đối với thuốc lá. Phương án thứ nhất đề xuất từ năm 2026 giữ nguyên mức thuế 75% và bổ sung 2.000 đồng/bao; đến năm 2030 sẽ đạt 10.000 đồng/bao. Phương án thứ hai bắt đầu với mức 5.000 đồng/bao từ năm 2026 và tăng 1.000 đồng/bao mỗi năm cho đến năm 2030.
Tăng thuế đối với thuốc lá đã nhận được sự ủng hộ từ nhiều đại biểu Quốc hội. Đại biểu Nguyễn Anh Trí - Đoàn Đại biểu Quốc hội Hà Nội - cho biết: Theo WHO, thuế thuốc lá là biện pháp nhanh nhất và tiết kiệm chi phí nhất để giảm tiêu thụ thuốc lá, từ đó giảm đáng kể về bệnh tật, tử vong sớm do các bệnh liên quan đến tiêu thụ thuốc lá.
Đại biểu Nguyễn Anh Trí (Đoàn Hà Nội) đề nghị mức thuế khởi điểm là 5.000 đồng/bao 20 điếu và tăng 3.000 đồng mỗi năm. Ảnh: Cổng thông tin Quốc hội
WHO cũng khuyến cáo thuế thuốc lá nên chiếm ít nhất 75% giá bán lẻ để đạt hiệu quả tối ưu trong việc giảm tiêu thụ các sản phẩm này. Bằng chứng từ nhiều quốc gia cho thấy, điều chỉnh tăng thuế thuốc lá là giải pháp mang lại lợi ích kép, vừa tăng thu, vừa bảo đảm sức khỏe nhân dân.
Nguồn thu ổn định từ thuế thuốc lá đảm bảo nguồn tài chính cho các chương trình y tế cộng đồng. Ví dụ, tại Philippines, sau khi tăng thuế thuốc lá mạnh năm 2012, tỉ lệ hút thuốc giảm từ 27% (năm 2009) xuống còn 19,5% (năm 2021), trong khi nguồn thu thuế thuốc lá tăng từ 680 triệu USD (năm 2012) lên 2,9 tỉ USD (năm 2022).
Ở Thái Lan, từ 1993 - 2017, tăng thuế thuốc lá 11 lần, kết quả đã giảm tỉ lệ hút từ 32% xuống 19,1%, thu ngân sách tăng hơn 4 lần (500 triệu USD lên 2,3 tỉ USD).
Tăng thuế thuốc lá cao và tăng thường xuyên, được các quốc trên thế giới đánh giá là chính sách cùng thắng (win - win), thắng trong bảo vệ sức khỏe và thắng trong tăng nguồn thu cho ngân sách nhà nước.
Trong bối cảnh đó, tăng thuế thuốc lá được xem là giải pháp nhanh chóng, chi phí thấp nhưng mang lại hiệu quả cao trong việc giảm tiêu dùng và từ đó làm giảm gánh nặng bệnh tật do thuốc lá gây ra. Việc sẵn sàng áp dụng các biện pháp mạnh mẽ như tăng thuế là điều cần thiết để đạt được các mục tiêu của Chiến lược quốc gia trong giai đoạn 2016-2030, bao gồm: đưa tỷ lệ sử dụng thuốc lá ở nam giới từ 15 tuổi trở lên xuống dưới 36%, và ở nữ giới từ 15 tuổi trở lên xuống dưới 1%./.
KHÁNH LINH