(sav.gov.vn) - Giá thuốc lá rẻ tại Việt Nam đang gây ra gánh nặng lớn cho y tế và kinh tế, trong khi chính sách thuế hiện hành chưa đủ sức giảm tiêu thụ và tăng thu ngân sách. Đề xuất cải cách thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) thuốc lá được kỳ vọng sẽ tạo bước ngoặt, vừa bảo vệ sức khỏe cộng đồng, vừa đóng góp tích cực vào ngân sách quốc gia.
Tọa đàm “Tăng thuế tiêu thụ đặc biệt và chống buôn lậu thuốc lá - những vấn đề đặt ra”
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), giá một bao thuốc lá phổ biến tại Việt Nam chỉ khoảng 0,9 USD (22.500 đồng), thuộc nhóm thấp nhất khu vực Tây Thái Bình Dương. Cả nước hiện có 40 nhãn hiệu thuốc lá giá dưới 10.000 đồng/bao, khiến tỷ lệ hút thuốc duy trì ở mức cao. Năm 2022, chi phí điều trị bệnh, ốm đau và tử vong sớm do thuốc lá ước tính 108.000 tỷ đồng, tương đương 1,14% GDP, gấp 5 lần nguồn thu từ thuế thuốc lá. Thuế TTĐB hiện chỉ chiếm 38,8% giá bán lẻ, thấp hơn nhiều so với mức khuyến nghị 70% của WHO, làm giảm hiệu quả kiểm soát tiêu thụ.
Nhằm khắc phục, Bộ Tài chính đề xuất áp dụng hệ thống thuế hỗn hợp, kết hợp thuế tỷ lệ và thuế tuyệt đối. Phương án 1 bổ sung 2.000 đồng/bao từ năm 2026, tăng dần đến 2030. Phương án 2 mạnh hơn, áp dụng 5.000 đồng/bao từ 2026, tăng thêm 1.000 đồng mỗi năm. Tuy nhiên, WHO cho rằng cả hai phương án chưa đủ để đạt mục tiêu giảm hút thuốc, và khuyến nghị phương án 3: áp dụng 5.000 đồng/bao từ 2026, tăng 2.500 đồng mỗi năm để đạt 15.000 đồng/bao vào 2030. Phương án này được dự báo mang lại hiệu quả vượt trội về sức khỏe và ngân sách.
Một số doanh nghiệp lo ngại tăng thuế sẽ thúc đẩy thuốc lá lậu, gây thất thu ngân sách. Tuy nhiên, nghiên cứu của WHO, sử dụng Mô hình Mô phỏng Thuế Tiêu thụ đặc biệt Thuốc lá (TAXSiM), cho thấy phương án 2 và 3 vừa tăng thu ngân sách, vừa giảm tiêu thụ thuốc lá. Trung tâm Nghiên cứu Chính sách và Phát triển (DEPOCEN) cũng chỉ ra rằng giá thuốc lá lậu tăng theo giá hàng hợp pháp, khiến chênh lệch giá không đủ lớn để người tiêu dùng chuyển sang hàng lậu. Từ năm 2016, Việt Nam đã siết chặt buôn lậu, khiến giá thuốc lá lậu thậm chí còn cao hơn hàng hợp pháp. Kinh nghiệm từ Vương quốc Anh, nơi giảm tỷ lệ thuốc lá lậu từ 20% năm 2000 xuống 9% năm 2012 nhờ giám sát và tem chống giả, cho thấy khả năng kết hợp thuế cao với kiểm soát buôn lậu hiệu quả.
Thuế thuốc lá không chỉ là công cụ tài khóa mà còn là “thuế bảo vệ sức khỏe”, giúp giảm tiêu thụ, đặc biệt ở nhóm thu nhập thấp, đồng thời bảo vệ lực lượng lao động – yếu tố then chốt cho tăng trưởng bền vững. Để thành công, Việt Nam cần áp dụng phương án thuế mạnh như phương án 3, thực thi đúng lộ trình, kết hợp kiểm soát thị trường và ứng dụng công nghệ chống buôn lậu. Cải cách này không chỉ gia tăng ngân sách, bảo vệ sức khỏe mà còn thể hiện cam kết với phát triển bền vững, giảm gánh nặng y tế và kinh tế từ thuốc lá.
Huyền Ngọc