Ban hành Hướng dẫn phương pháp tiếp cận kiểm toán dựa trên đánh giá rủi ro và xác định trọng yếu trong lĩnh vực ngân hàng
(sav.gov.vn) - Tổng Kiểm toán nhà nước vừa ký Quyết định số 1814/QĐ-KTNN ngày 16/12/2025 ban hành Hướng dẫn phương pháp tiếp cận kiểm toán dựa trên đánh giá rủi ro và xác định trọng yếu trong kiểm toán báo cáo tài chính ngân hàng (BCTCNH). Đây là văn bản chuyên môn quan trọng, tạo cơ sở pháp lý và kỹ thuật để Kiểm toán viên nhà nước (KTVNN) nâng cao chất lượng ý kiến kiểm toán đối với loại hình tổ chức tài chính đặc thù này.
Theo Hướng dẫn mới, phương pháp tiếp cận kiểm toán dựa trên đánh giá rủi ro và xác định trọng yếu được đặt làm trọng tâm. Mục đích cốt lõi là giúp Đoàn kiểm toán và KTVNN tập trung nguồn lực vào những khu vực có khả năng xảy ra sai sót cao nhất, từ đó tối ưu hóa thời gian và nâng cao độ tin cậy của báo cáo kiểm toán.
Văn bản quy định rõ, KTVNN phải tuân thủ nghiêm ngặt Quy trình kiểm toán của KTNN và hệ thống Chuẩn mực KTNN (CMKTNN), đặc biệt là các chuẩn mực về xác định rủi ro (CMKTNN 2315), vận dụng trọng yếu (CMKTNN 2320) và hình thành ý kiến kiểm toán (CMKTNN 2700).
Nhận diện rủi ro: Từ tổng thể đến chi tiết
Việc đánh giá rủi ro được thực hiện dựa trên việc tổng hợp thông tin đa chiều: từ hồ sơ khảo sát, phỏng vấn đơn vị, đến dữ liệu từ các cơ quan quản lý và phương tiện thông tin đại chúng. Hướng dẫn phân định rõ hai cấp độ đánh giá:
- Cấp độ Báo cáo tài chính: KTVNN cần lưu ý các rủi ro phát sinh từ sự thay đổi cơ cấu tổ chức, các chương trình ưu đãi tín dụng, hỗ trợ lãi suất hoặc các biến động bất thường từ môi trường kinh doanh bên ngoài (thiên tai, dịch bệnh). Đặc biệt, rủi ro về sự can thiệp của lãnh đạo ngân hàng vào hệ thống công nghệ thông tin nhằm khống chế hệ thống kiểm soát nội bộ, điều chỉnh số liệu dự phòng là yếu tố được cảnh báo hàng đầu.
- Cấp độ Cơ sở dẫn liệu: Hướng dẫn chỉ ra danh mục các khoản mục dễ phát sinh sai sót như:
Thu nhập: Hạch toán thiếu lãi dự thu, chưa phân bổ phí bảo lãnh.
Chi phí: Tính toán dự phòng rủi ro tín dụng không chính xác do chuyển nhóm nợ sai quy định.
Cho vay khách hàng: Đây là mảng trọng yếu nhất, rủi ro nằm ở việc phân loại nợ và xác định giá trị tài sản bảo đảm không đúng quy định của Ngân hàng Nhà nước.
Đầu tư tài chính: Trích lập dự phòng đầu tư vào công ty con, công ty liên kết không đúng quy định.
Quy trình 4 bước xác định trọng yếu kiểm toán
Xác định trọng yếu là nội dung mang tính kỹ thuật cao nhất trong Hướng dẫn. Quy trình được chuẩn hóa qua 4 bước:
Bước 1: Ước lượng sơ bộ mức trọng yếu tổng thể
Mức trọng yếu được tính bằng tỷ lệ phần trăm (%) trên một giá trị tiêu chí lựa chọn. KTVNN sẽ xét đoán dựa trên đặc điểm của ngân hàng:
- Ngân hàng lãi ổn định: Thường chọn tiêu chí Lợi nhuận trước thuế.
- Ngân hàng lỗ hoặc lãi thấp: Chọn Tổng thu nhập hoặc Tổng tài sản.
- Ngân hàng có nguy cơ phá sản: Ưu tiên chọn Vốn chủ sở hữu.
Bước 2: Xác định mức trọng yếu thực hiện và các khoản mục trọng yếu
Mức trọng yếu thực hiện được xác định trong khoảng 50% - 75% mức trọng yếu tổng thể. Đây là "ngưỡng an toàn" để giảm thiểu rủi ro từ các sai sót tích lũy. Các khoản mục được coi là trọng yếu không chỉ dựa vào quy mô tiền tệ (định lượng) mà còn dựa vào bản chất (định tính) như các giao dịch có dấu hiệu gian lận.
Bước 3: Ước lượng sai sót đối với từng nội dung
Tại bước này, KTVNN xác định "Ngưỡng sai sót không đáng kể" (thường từ 0% - 3% mức trọng yếu tổng thể). Những sai sót dưới mức này có thể bỏ qua nếu không có dấu hiệu gian lận. KTVNN vận dụng linh hoạt phương pháp lấy mẫu thống kê hoặc phi thống kê để suy rộng sai sót cho toàn bộ tổng thể.
Bước 4: Tổng hợp và đánh giá kết quả
Trước khi phát hành báo cáo, KTVNN phải tổng hợp toàn bộ sai sót phát hiện được (trừ các lỗi không đáng kể). Nếu một sai sót riêng lẻ được đánh giá là trọng yếu, tuyệt đối không được bù trừ với các sai sót khác.
Hình thành ý kiến kiểm toán: Sự lên tiếng của các con số
Kết quả cuối cùng của quá trình đánh giá rủi ro và trọng yếu là việc đưa ra ý kiến kiểm toán.
Ý kiến chấp nhận toàn phần: Khi tổng hợp sai sót ước tính thấp hơn mức trọng yếu tổng thể.
Ý kiến không phải chấp nhận toàn phần (Ngoại trừ, Trái ngược hoặc Từ chối): Khi sai sót lớn hơn mức trọng yếu hoặc phạm vi kiểm toán bị giới hạn không thể thu thập đủ bằng chứng.
Tổng Kiểm toán nhà nước giao trách nhiệm cho Thủ trưởng các đơn vị trực thuộc, các Đoàn kiểm toán và từng KTVNN phải tổ chức thực hiện nghiêm túc Hướng dẫn này. Vụ Chế độ và Kiểm soát chất lượng kiểm toán được giao nhiệm vụ đầu mối theo dõi, tổng hợp các vướng mắc phát sinh trong quá trình áp dụng thực tế để kịp thời điều chỉnh.
Việc ban hành Quyết định 1814/QĐ-KTNN không chỉ giúp chuẩn hóa hoạt động kiểm toán trong lĩnh vực ngân hàng mà còn thể hiện sự nỗ lực của KTNN trong việc tiệm cận các thông lệ kiểm toán quốc tế, đảm bảo tính minh bạch và an toàn cho hệ thống tài chính quốc gia.
Xem Hướng dẫn tại đây./.
Hà Linh
Văn bản quy định rõ, KTVNN phải tuân thủ nghiêm ngặt Quy trình kiểm toán của KTNN và hệ thống Chuẩn mực KTNN (CMKTNN), đặc biệt là các chuẩn mực về xác định rủi ro (CMKTNN 2315), vận dụng trọng yếu (CMKTNN 2320) và hình thành ý kiến kiểm toán (CMKTNN 2700).
Nhận diện rủi ro: Từ tổng thể đến chi tiết
Việc đánh giá rủi ro được thực hiện dựa trên việc tổng hợp thông tin đa chiều: từ hồ sơ khảo sát, phỏng vấn đơn vị, đến dữ liệu từ các cơ quan quản lý và phương tiện thông tin đại chúng. Hướng dẫn phân định rõ hai cấp độ đánh giá:
- Cấp độ Báo cáo tài chính: KTVNN cần lưu ý các rủi ro phát sinh từ sự thay đổi cơ cấu tổ chức, các chương trình ưu đãi tín dụng, hỗ trợ lãi suất hoặc các biến động bất thường từ môi trường kinh doanh bên ngoài (thiên tai, dịch bệnh). Đặc biệt, rủi ro về sự can thiệp của lãnh đạo ngân hàng vào hệ thống công nghệ thông tin nhằm khống chế hệ thống kiểm soát nội bộ, điều chỉnh số liệu dự phòng là yếu tố được cảnh báo hàng đầu.
- Cấp độ Cơ sở dẫn liệu: Hướng dẫn chỉ ra danh mục các khoản mục dễ phát sinh sai sót như:
Thu nhập: Hạch toán thiếu lãi dự thu, chưa phân bổ phí bảo lãnh.
Chi phí: Tính toán dự phòng rủi ro tín dụng không chính xác do chuyển nhóm nợ sai quy định.
Cho vay khách hàng: Đây là mảng trọng yếu nhất, rủi ro nằm ở việc phân loại nợ và xác định giá trị tài sản bảo đảm không đúng quy định của Ngân hàng Nhà nước.
Đầu tư tài chính: Trích lập dự phòng đầu tư vào công ty con, công ty liên kết không đúng quy định.
Quy trình 4 bước xác định trọng yếu kiểm toán
Xác định trọng yếu là nội dung mang tính kỹ thuật cao nhất trong Hướng dẫn. Quy trình được chuẩn hóa qua 4 bước:
Bước 1: Ước lượng sơ bộ mức trọng yếu tổng thể
Mức trọng yếu được tính bằng tỷ lệ phần trăm (%) trên một giá trị tiêu chí lựa chọn. KTVNN sẽ xét đoán dựa trên đặc điểm của ngân hàng:
- Ngân hàng lãi ổn định: Thường chọn tiêu chí Lợi nhuận trước thuế.
- Ngân hàng lỗ hoặc lãi thấp: Chọn Tổng thu nhập hoặc Tổng tài sản.
- Ngân hàng có nguy cơ phá sản: Ưu tiên chọn Vốn chủ sở hữu.
Bước 2: Xác định mức trọng yếu thực hiện và các khoản mục trọng yếu
Mức trọng yếu thực hiện được xác định trong khoảng 50% - 75% mức trọng yếu tổng thể. Đây là "ngưỡng an toàn" để giảm thiểu rủi ro từ các sai sót tích lũy. Các khoản mục được coi là trọng yếu không chỉ dựa vào quy mô tiền tệ (định lượng) mà còn dựa vào bản chất (định tính) như các giao dịch có dấu hiệu gian lận.
Bước 3: Ước lượng sai sót đối với từng nội dung
Tại bước này, KTVNN xác định "Ngưỡng sai sót không đáng kể" (thường từ 0% - 3% mức trọng yếu tổng thể). Những sai sót dưới mức này có thể bỏ qua nếu không có dấu hiệu gian lận. KTVNN vận dụng linh hoạt phương pháp lấy mẫu thống kê hoặc phi thống kê để suy rộng sai sót cho toàn bộ tổng thể.
Bước 4: Tổng hợp và đánh giá kết quả
Trước khi phát hành báo cáo, KTVNN phải tổng hợp toàn bộ sai sót phát hiện được (trừ các lỗi không đáng kể). Nếu một sai sót riêng lẻ được đánh giá là trọng yếu, tuyệt đối không được bù trừ với các sai sót khác.
Hình thành ý kiến kiểm toán: Sự lên tiếng của các con số
Kết quả cuối cùng của quá trình đánh giá rủi ro và trọng yếu là việc đưa ra ý kiến kiểm toán.
Ý kiến chấp nhận toàn phần: Khi tổng hợp sai sót ước tính thấp hơn mức trọng yếu tổng thể.
Ý kiến không phải chấp nhận toàn phần (Ngoại trừ, Trái ngược hoặc Từ chối): Khi sai sót lớn hơn mức trọng yếu hoặc phạm vi kiểm toán bị giới hạn không thể thu thập đủ bằng chứng.
Tổng Kiểm toán nhà nước giao trách nhiệm cho Thủ trưởng các đơn vị trực thuộc, các Đoàn kiểm toán và từng KTVNN phải tổ chức thực hiện nghiêm túc Hướng dẫn này. Vụ Chế độ và Kiểm soát chất lượng kiểm toán được giao nhiệm vụ đầu mối theo dõi, tổng hợp các vướng mắc phát sinh trong quá trình áp dụng thực tế để kịp thời điều chỉnh.
Việc ban hành Quyết định 1814/QĐ-KTNN không chỉ giúp chuẩn hóa hoạt động kiểm toán trong lĩnh vực ngân hàng mà còn thể hiện sự nỗ lực của KTNN trong việc tiệm cận các thông lệ kiểm toán quốc tế, đảm bảo tính minh bạch và an toàn cho hệ thống tài chính quốc gia.
Xem Hướng dẫn tại đây./.
Hà Linh
