Hoàn thiện khuôn khổ pháp luật về phòng, chống lãng phí

Bảo vệ người đấu tranh chống tham nhũng, tiêu cực, lãng phí

Trình bày Tờ trình của Chính phủ, Thứ trưởng Bộ Tài chính Hồ Sỹ Hùng cho biết, việc xây dựng luật mới nhằm tạo khung khổ pháp lý thống nhất, rõ ràng, hiệu quả để phòng ngừa, ngăn chặn, xử lý các hành vi lãng phí; đồng thời nâng cao nhận thức, ý thức trách nhiệm và xây dựng văn hóa tiết kiệm trong xã hội.
 
Dự thảo Luật gồm 6 chương, 37 điều, quy định về tiết kiệm, chống lãng phí trong các lĩnh vực: quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công; tổ chức bộ máy và sử dụng lao động khu vực nhà nước; quản lý tài nguyên, năng lượng; hoạt động sản xuất, kinh doanh, tiêu dùng của tổ chức, hộ gia đình, cá nhân. Đối tượng áp dụng của Luật bao gồm cơ quan Đảng, Nhà nước, lực lượng vũ trang, doanh nghiệp nhà nước, cán bộ, công chức, viên chức và các doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân có liên quan.

Dự thảo Luật quy định cụ thể 7 nhóm quyền, trách nhiệm của người đứng đầu cơ quan, tổ chức và 6 nhóm quyền, trách nhiệm của cán bộ, công chức, viên chức. Người đứng đầu phải chịu trách nhiệm cá nhân khi để xảy ra lãng phí, ví dụ không ban hành hoặc chậm ban hành chương trình, kế hoạch tiết kiệm, chống lãng phí; không báo cáo hoặc báo cáo không đầy đủ, chính xác…

Lần đầu tiên, Dự thảo Luật thể chế hóa đầy đủ Quy định số 231-QĐ/TW về bảo vệ người đấu tranh chống tham nhũng, tiêu cực, lãng phí. Tất cả cơ quan, tổ chức, cá nhân có quyền cung cấp thông tin phát hiện lãng phí; người đứng đầu phải kiểm tra, xử lý và công khai kết quả. Chính phủ được giao quy định chi tiết biện pháp bảo vệ người đấu tranh chống lãng phí và người thân của họ. 

Dự thảo Luật cũng đưa ra 9 nhóm hành vi gây lãng phí và 9 nhóm hành vi vi phạm trong tổ chức thực hiện, kèm chế tài xử lý. Đây là bước hoàn thiện quan trọng so với luật hiện hành, giúp lấp “khoảng trống” pháp lý trong xử lý các hành vi lãng phí.

Đồng thời, quy định công khai bắt buộc kế hoạch, báo cáo về tiết kiệm, chống lãng phí; hành vi gây lãng phí và kết quả xử lý. Xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về tiết kiệm, chống lãng phí để cập nhật, theo dõi tình hình trên toàn quốc, phục vụ công tác quản lý, thanh tra, giám sát.

Ngoài ra, Dự thảo Luật còn quy định ngày 31/5 hằng năm là “Ngày toàn dân tiết kiệm, chống lãng phí”…
 
Chuyển từ “quản lý đầu vào” sang “quản lý theo kết quả”

Thẩm tra Dự thảo Luật, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế và Tài chính Phan Văn Mãi cho biết, Ủy ban tán thành với sự cần thiết ban hành Luật, đồng thời đề nghị bổ sung nguyên tắc việc đánh giá tiết kiệm, chống lãng phí phải dựa trên cả định mức, tiêu chuẩn, định mức do cơ quan có thẩm quyền ban hành, kết hợp với đánh giá tổng thể về kết quả thực hiện nhiệm vụ, chất lượng đầu ra, hiệu quả sử dụng nguồn lực và tác động xã hội. Điều này sẽ phù hợp với xu hướng quản lý công hiện đại; bảo đảm tiết kiệm thực chất, chống lãng phí hiệu quả hơn, giúp chuyển từ “quản lý đầu vào” sang “quản lý theo kết quả”; hạn chế lãng phí tiềm ẩn do cơ chế đánh giá hình thức, máy móc.
 
Cơ quan thẩm tra cũng đề nghị phân biệt rõ giữa hành vi gây lãng phí do thiếu trách nhiệm, vi phạm pháp luật với các rủi ro khách quan trong quá trình đổi mới, thực hiện cơ chế, chính sách thí điểm, nhằm tạo không gian pháp lý để cán bộ dám nghĩ, dám làm, không bị “đánh đồng” giữa thất bại trong thử nghiệm và sai phạm. Như vậy, sẽ vừa kiểm soát được lãng phí vừa khuyến khích tính chủ động, năng động của cán bộ, công chức.

Về trách nhiệm của cơ quan, tổ chức, cá nhân, cơ quan thẩm tra đề nghị nghiên cứu, quy định về trách nhiệm giải trình; cơ chế khuyến khích và bảo vệ người cung cấp thông tin, người đấu tranh chống lãng phí; phân định trách nhiệm cá nhân, trách nhiệm liên đới; quy định rõ nguyên tắc xử lý kỷ luật, miễn nhiệm hoặc từ chức khi để xảy ra lãng phí nghiêm trọng trong phạm vi quản lý; cơ chế tham vấn, giám sát của nhân dân.

Liên quan đến vấn đề xử lý vi phạm và bồi thường thiệt hại, Ủy ban Kinh tế và Tài chính đề nghị nghiên cứu, quy định cụ thể về xử lý vi phạm và quy định về trách nhiệm bồi thường thiệt hại. Theo đó, quy định rõ xử lý vi phạm đối với tổ chức, cá nhân và người đứng đầu trong trường hợp để xảy ra sai phạm và quy định về trách nhiệm bồi thường thiệt hại của tổ chức, cá nhân, trách nhiệm liên đới của người đứng đầu. Bên cạnh đó, đề nghị cần quy định trong Luật hoặc giao Chính phủ quy định các trường hợp gây lãng phí phải bồi thường, mức bồi thường.

Ngoài ra, cơ quan thẩm tra cũng đề nghị nghiên cứu, bổ sung các quy định về áp dụng các biện pháp khắc phục theo hướng phục hồi, tái cơ cấu, chuyển đổi mục đích sử dụng, nhằm tận dụng tối đa giá trị còn lại của tài sản công, dự án, cơ sở hạ tầng…

“Quy định như vậy sẽ bảo đảm phù hợp với nguyên tắc quản trị bền vững, góp phần hạn chế tổn thất kép về ngân sách và xã hội, đồng thời gia tăng trách nhiệm tái sử dụng hiệu quả tài chính, tài sản công. Đây cũng là biện pháp khắc phục tích cực để tránh lãng phí chồng lãng phí, bên cạnh các biện pháp xử lý kỷ luật, bồi thường” - Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế và Tài chính Phan Văn Mãi nhấn mạnh.

Đề cập đến phạm vi điều chỉnh của Dự thảo Luật, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Hoàng Thanh Tùng đề nghị cơ quan soạn thảo tiếp tục rà soát, bổ sung, làm rõ hơn phạm vi điều chỉnh và nghiên cứu, nếu cần thiết có thể nhấn mạnh một số lĩnh vực để xảy ra tiêu cực, lãng phí mà trong các văn kiện của Đảng đã nêu.

Cho ý kiến về phạm vi điều chỉnh, Phó Chủ tịch Quốc hội Trần Quang Phương đề nghị các điều khoản quy định phải bao quát đầy đủ vì nguồn lực không chỉ là vật lực và tài lực, không chỉ có cơ sở vật chất và tài chính mà còn là nguồn lực, thời gian, cơ hội.

Sử dụng dưới tiêu chuẩn, định mức chưa chắc đã tiết kiệm

Tại Phiên họp, Phó Tổng Kiểm toán nhà nước Bùi Quốc Dũng kiến nghị tại Điều 17 của Dự thảo Luật, Ban soạn thảo sửa từ “kiểm toán báo cáo tài chính” thành “kiểm toán tài chính” cho phù hợp với Luật Kiểm toán nhà nước. Bởi, theo Phó Tổng Kiểm toán nước, khái niệm kiểm toán báo cáo tài chính chỉ là một trong những hoạt động nghiệp vụ của kiểm toán tài chính.
 
Bên cạnh đó, khoản 3 Điều 4 Dự thảo Luật có nêu lãng phí là việc khai thác, sử dụng không đúng định mức, tiêu chuẩn chế độ do cơ quan nhà nước có thẩm quyền ban hành, đề nghị cơ quan soạn thảo cân nhắc khái niệm này trong bối cảnh hệ thống tiêu chuẩn Việt Nam chưa thực sự hoàn thiện, còn thiếu hoặc chưa tương ứng.

Mặt khác, việc sử dụng dưới tiêu chuẩn, định mức chưa chắc đã tiết kiệm, ví dụ việc sử dụng dưới tiêu chuẩn, định mức có thể gây ra việc không bảo đảm hiệu quả công trình dẫn đến phải sửa chữa nhiều lần. Ngược lại, trong một số trường hợp, việc khai thác, sử dụng trên tiêu chuẩn định mức nhưng giúp tăng hiệu quả và xét trên tổng thể đã góp phần tăng tiết kiệm cho công trình, dự án.

Kết luận Phiên họp, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Đức Hải đề nghị cơ quan soạn thảo nghiên cứu, tiếp thu ý kiến của cơ quan thẩm tra, ý kiến của các cơ quan Quốc hội và các ý kiến thảo luận góp ý cho Dự thảo Luật.

Đồng thời, cơ quan soạn thảo tiếp tục rà soát để đảm bảo thể chế hóa đầy đủ chủ trương của Đảng và đảm bảo quy định của Luật tuân thủ Hiến pháp, đồng bộ, thống nhất với các luật khác, nhất là những luật có quy định cụ thể về tiết kiệm, chống lãng phí; rà soát quy định về áp dụng luật, điều khoản thi hành, điều khoản chuyển tiếp đảm bảo khả thi, không vướng mắc khi áp dụng.

Đặc biệt, Phó Chủ tịch Quốc hội lưu ý Dự án Luật phải giải quyết được các khó khăn, vướng mắc hiện nay, tạo đột phá và đảm bảo công tác thực hành tiết kiệm, chống lãng phí hiệu quả và thực chất hơn; thực hiện nghiêm Quy định 178-QĐ/TW của Bộ Chính trị về kiểm soát quyền lực, phòng, chống tham nhũng, tiêu cực trong công tác xây dựng pháp luật; thể chế hóa Quy định số 231-QĐ/TW về bảo vệ người đấu tranh chống tham nhũng, tiêu cực, lãng phí…/.

Diệu Thiện