Giải pháp nâng cao chất lượng kiểm toán dự án PPP

Định hướng và giải pháp về cơ sở pháp lý, quy trình kiểm toán

Chiến lược phát triển KTNN đến năm 2030, ban hành kèm Nghị quyết số 999/2020/UBTVQH14, xác định mục tiêu hoàn thiện khung pháp lý, quy trình kiểm toán và nâng cao tính chuyên nghiệp, minh bạch trong hoạt động kiểm toán. Đối với các dự án PPP, KTNN định hướng xây dựng quy trình kiểm toán số dựa trên dữ liệu lớn, ứng dụng trí tuệ nhân tạo, đồng thời tăng cường kiểm toán hoạt động, kiểm toán chuyên đề và kiểm toán công nghệ thông tin, đạt tỷ lệ 30-40% số cuộc kiểm toán hằng năm vào giai đoạn 2025-2030. Để đạt mục tiêu này, giải pháp trọng tâm là hoàn thiện cơ sở pháp lý và quy trình kiểm toán. KTNN cần cụ thể hóa Hiến pháp, Luật KTNN và Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư số 64/2020/QH14 thông qua việc ban hành các văn bản hướng dẫn chi tiết, bao gồm cẩm nang kiểm toán PPP, chuẩn mực kiểm toán phù hợp với thông lệ quốc tế và hệ thống mẫu biểu riêng cho kiểm toán PPP. Hiện nay, các đoàn kiểm toán PPP vẫn sử dụng mẫu biểu của lĩnh vực đầu tư xây dựng, gây khó khăn do không phù hợp với đặc thù tài chính và vận hành của PPP. KTNN cần giao KTNN chuyên ngành IV và V nghiên cứu, xây dựng hệ thống mẫu biểu từ khâu khảo sát, lập kế hoạch đến báo cáo kiểm toán, sau đó lấy ý kiến trong ngành và ban hành thống nhất. Điều này giúp kiểm toán viên thực hiện công việc bài bản, thống nhất, tiết kiệm thời gian và nâng cao chất lượng kiểm toán.

Bên cạnh đó, KTNN cần tăng cường phối hợp với các cơ quan lập pháp, hành pháp và tư pháp để tạo sự đồng thuận trong quản lý tài chính công, từ đó hỗ trợ hoạt động kiểm toán PPP. Việc xây dựng danh mục bí mật nhà nước trong lĩnh vực KTNN cũng cần được chú trọng nhằm đảm bảo bảo mật thông tin, đồng thời tăng cường giám sát xã hội đối với chi tiêu ngân sách nhà nước. Quy trình kiểm toán cần chuyển đổi từ truyền thống sang kiểm toán số, tận dụng công nghệ dữ liệu lớn và trí tuệ nhân tạo để rút ngắn thời gian kiểm toán và nâng cao hiệu quả. Những giải pháp này không chỉ đáp ứng yêu cầu kiểm toán PPP trong môi trường kỹ thuật số mà còn giúp phát hiện các lỗ hổng trong cơ chế, chính sách, từ đó đề xuất hoàn thiện pháp luật, đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả.

Giải pháp về nhân lực và công nghệ thông tin

Nâng cao chất lượng nhân lực là yếu tố then chốt để cải thiện kiểm toán PPP. KTNN cần xây dựng chính sách đào tạo kiểm toán viên theo hướng chuyên sâu, kết hợp đào tạo tại chỗ và các lớp học với sự tham gia của chuyên gia trong và ngoài ngành. Các chương trình đào tạo nên dựa trên nhu cầu thực tế, được khảo sát định kỳ vào đầu năm, giữa năm và cuối năm, tránh tổ chức vào thời điểm kiểm toán viên thực hiện nhiệm vụ kiểm toán. KTNN cần khuyến khích kiểm toán viên tự học, hỗ trợ kinh phí học thạc sĩ, tiến sĩ hoặc các chứng chỉ chuyên môn, đồng thời tổ chức các buổi giao lưu, trao đổi kinh nghiệm giữa các đoàn kiểm toán, các đơn vị chuyên ngành và khu vực. Việc xây dựng đội ngũ chuyên gia đầu ngành về PPP, có khả năng phân tích chính sách kinh tế vĩ mô, là ưu tiên hàng đầu. Kiểm toán viên cần được rèn luyện tính độc lập, liêm chính thông qua học tập về phòng chống tham nhũng để đảm bảo đạo đức nghề nghiệp trong quá trình thực hiện nhiệm vụ.

Về công nghệ thông tin, KTNN cần đẩy mạnh số hóa hồ sơ, xây dựng cơ sở dữ liệu tập trung cho lĩnh vực PPP, tích hợp với dữ liệu từ các đơn vị được kiểm toán và các tổ chức liên quan. Việc hoàn thiện các phần mềm hiện có, như phần mềm dự toán, thiết kế đường, và mua mới các phần mềm chuyên sâu, sẽ hỗ trợ kiểm toán viên xử lý thông tin nhanh chóng và chính xác. KTNN cần thường xuyên lấy ý kiến các đơn vị về nhu cầu công nghệ thông tin, từ đó điều chỉnh chương trình đào tạo phù hợp. Ứng dụng công nghệ viễn thám, kiểm định chất lượng và trí tuệ nhân tạo trong kiểm toán hiện trường cũng cần được ưu tiên, giúp thu thập bằng chứng kiểm toán hiệu quả hơn. Ngoài ra, KTNN nên cung cấp trang thiết bị hiện đại như máy tính xách tay, máy scan và hỗ trợ bản quyền phần mềm (MS Office, phần mềm dự toán, thiết kế xây dựng) để kiểm toán viên thực hiện nhiệm vụ thuận lợi hơn.

Giải pháp tổ chức kiểm toán và sử dụng chuyên gia

Tổ chức hoạt động kiểm toán PPP cần được cải tiến để đảm bảo chất lượng. Đoàn khảo sát lập kế hoạch kiểm toán cần được tăng thời gian thu thập thông tin, với thành viên là các kiểm toán viên có kinh nghiệm về PPP, nhằm xây dựng kế hoạch chi tiết, bao quát các khía cạnh của dự án. Trưởng đoàn kiểm toán phải phổ biến rõ mục tiêu, nội dung, phạm vi kiểm toán, tổ chức tập huấn trước khi thực hiện và thành lập tổ kiểm soát chất lượng để giám sát liên tục quá trình kiểm toán. Việc bố trí nhân sự cần ổn định, ưu tiên kiểm toán viên tham gia từ khâu khảo sát đến kiểm toán thực địa, đảm bảo tính liên tục và hiệu quả. Tùy theo mục tiêu kiểm toán, như quản lý tài chính công, chia sẻ doanh thu hay chuyển giao tài sản, KTNN cần bố trí số lượng kiểm toán viên tài chính hoặc kỹ sư phù hợp, đặc biệt tăng cường kiểm toán viên tài chính khi kiểm toán cơ chế chia sẻ doanh thu hoặc giá trị tài sản, theo quy định tại Điều 85 Luật PPP.

Việc sử dụng chuyên gia ngoài ngành là giải pháp quan trọng để nâng cao chất lượng kiểm toán PPP. KTNN cần ban hành văn bản cụ thể về việc thuê chuyên gia, xây dựng cơ sở dữ liệu các chuyên gia uy tín trong lĩnh vực pháp luật, tài chính và xây dựng. Các đoàn kiểm toán nên chủ động đề xuất thuê chuyên gia dựa trên nhu cầu thực tế, chẳng hạn chuyên gia tư vấn pháp luật, hoặc chuyên gia tài chính từ Bộ Tài chính, Bộ Xây dựng để phân tích dự toán và phương án tài chính. Trong lĩnh vực xây dựng, chuyên gia từ các đơn vị đầu ngành như TEDI hoặc các viện nghiên cứu có thể tư vấn về các giải pháp thi công đặc thù, như gia cố nền đường hoặc sử dụng vật liệu nhựa polymer. Việc sử dụng chuyên gia cần tuân thủ quy trình kiểm toán, đảm bảo bảo mật thông tin và chỉ thực hiện khi thực sự cần thiết, nhằm tối ưu hóa hiệu quả kiểm toán.

Để thực hiện các giải pháp trên, KTNN cần thống nhất tư tưởng đổi mới, nâng cao ý thức và đạo đức nghề nghiệp của kiểm toán viên. KTNN nên giao các đơn vị chuyên ngành nghiên cứu, xây dựng hệ thống mẫu biểu, chương trình đào tạo và hạ tầng dữ liệu, đồng thời thu hút nhân tài, cung cấp trang thiết bị hiện đại. Kiểm toán viên cần chủ động cập nhật kiến thức, tham gia tập huấn và rèn luyện đạo đức nghề nghiệp. Những giải pháp này sẽ giúp KTNN nâng cao chất lượng kiểm toán PPP, đảm bảo tính minh bạch, hiệu quả và góp phần thực hiện mục tiêu phát triển hạ tầng quốc gia đến năm 2030./.

Hoàng Ngân