Kiểm toán nhà nước và những thách thức từ Luật Đầu tư công mới

Những điểm mới đáng chú ý trong Luật Đầu tư công 2024

Ngày 19/2/2024, tại kỳ họp bất thường lần thứ 5, Quốc hội đã thông qua Luật Đầu tư công số 58/2024/QH15 với sự ủng hộ của 441/448 đại biểu, chiếm 92,07% tổng số đại biểu Quốc hội. Luật mới bao 7 Chương, 103 Điều sẽ có hiệu lực từ ngày 01/01/2025, thay thế cho Luật Đầu tư công 2019.

Việc Quốc hội thông qua Luật Đầu tư công mới, KTNN - với vai trò là cơ quan kiểm toán tối cao của Nhà nước, cần có những điều chỉnh quan trọng trong hoạt động kiểm toán để đáp ứng yêu cầu mới.

Ông Ngô Văn Giang - Phó Giám đốc Học viện Chính sách và Phát triển, Bộ Kế hoạch và Đầu tư nhấn mạnh: "Luật Đầu tư công 2024 đã có nhiều điểm mới quan trọng, đòi hỏi các cơ quan kiểm toán phải có sự thay đổi trong phương pháp và cách thức tiếp cận. Đặc biệt, cần chú trọng đến việc kiểm toán tính hiệu quả và tuân thủ trong quản lý, sử dụng vốn đầu tư công theo các quy định mới."

Luật mới được ban hành nhằm khắc phục những tồn tại, hạn chế của Luật hiện hành, đồng thời tạo khung khổ pháp lý đồng bộ, thống nhất cho hoạt động đầu tư công trong giai đoạn mới. Theo đó, Luật quy định chi tiết về ba nội dung chính: công tác quản lý nhà nước về đầu tư công; việc quản lý và sử dụng vốn đầu tư công; cũng như quyền, nghĩa vụ và trách nhiệm của các cơ quan, đơn vị, tổ chức, cá nhân liên quan.

Một trong những điểm mới nổi bật là việc mở rộng phạm vi điều chỉnh và quản lý đầu tư công. Luật Đầu tư công 2024 đã bổ sung thêm phạm vi quản lý nhà nước về đầu tư công tại nước ngoài.   

Về phân loại dự án và tiêu chí giám sát, Luật quy định rõ các tiêu chí phân loại dự án đầu tư công, trong đó dự án quan trọng quốc gia là những dự án sử dụng vốn từ 30.000 tỷ đồng trở lên hoặc có ảnh hưởng lớn đến môi trường, di dân tái định cư quy mô lớn. Các dự án còn lại được phân thành nhóm A, B, C dựa trên lĩnh vực và tổng mức đầu tư.

Đáng chú ý, Luật cũng đề cao yêu cầu về tính công khai, minh bạch trong đầu tư công. Theo đó, các thông tin về chính sách, pháp luật, tiêu chí phân bổ vốn, danh mục dự án, tiến độ thực hiện, giải ngân, và kết quả nghiệm thu phải được công khai. Điều này tạo điều kiện thuận lợi cho KTNN trong việc giám sát và đánh giá hiệu quả sử dụng vốn đầu tư công, đồng thời góp phần nâng cao trách nhiệm giải trình của các cơ quan, đơn vị sử dụng vốn đầu tư công.

Luật Đầu tư công số 58/2024/QH15 đã thiết lập một quy trình quyết định đầu tư chặt chẽ và khoa học hơn. Theo đó, mọi dự án đầu tư công phải tuân thủ ba bước cơ bản: lập, thẩm định, phê duyệt kế hoạch đầu tư công; lập, thẩm định, quyết định chủ trương đầu tư; và cuối cùng là lập, thẩm định, quyết định đầu tư.  

Một trong những điểm đáng chú ý của Luật là việc quy định cụ thể về thời gian bố trí vốn cho các dự án. Cụ thể, dự án nhóm A được bố trí vốn tối đa trong 6 năm, nhóm B trong 4 năm và nhóm C trong 3 năm. Luật cũng xác định rõ thứ tự ưu tiên trong bố trí vốn, trong đó các dự án khẩn cấp, chương trình mục tiêu quốc gia và dự án quan trọng quốc gia được ưu tiên hàng đầu.  

Luật mới đặc biệt nhấn mạnh vai trò của công tác giám sát và đánh giá đầu tư công. Theo đó, việc theo dõi, kiểm tra, đánh giá các kế hoạch, chương trình, dự án được thực hiện định kỳ và đột xuất. Đáng chú ý, Luật đã bổ sung quy định về đánh giá tác động của dự án và tăng cường sự tham gia giám sát của cộng đồng.

Luật Đầu tư công số 58/2024/QH15 đã có những quy định mới về phân cấp thẩm quyền quyết định chủ trương đầu tư cho các cấp chính quyền. Việc phân cấp này được thực hiện một cách rõ ràng, chi tiết, xác định cụ thể trách nhiệm của từng cơ quan, tổ chức trong quá trình quản lý và thực hiện dự án đầu tư công.  

Luật mới đã bổ sung và mở rộng các đối tượng đầu tư công, trong đó đặc biệt chú trọng đến ba nhóm chính: đầu tư chương trình, dự án kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội; đầu tư phục vụ hoạt động của cơ quan nhà nước và đơn vị sự nghiệp công lập; đầu tư và hỗ trợ hoạt động cung cấp sản phẩm, dịch vụ công ích.   

Luật đã quy định rõ các hành vi bị nghiêm cấm trong đầu tư công, bao gồm: việc quyết định chủ trương đầu tư không phù hợp với chiến lược và quy hoạch, quyết định đầu tư khi chưa được cấp có thẩm quyền phê duyệt, và điều chỉnh tổng vốn đầu tư trái quy định.
 
Đánh giá tác động của Luật Đầu tư công năm 2024 đối với hoạt động KTNN

Luật Đầu tư công số 58/2024/QH15 đã tạo ra một bước ngoặt quan trọng trong công tác quản lý và giám sát đầu tư công tại Việt Nam. Với những quy định mới mang tính đột phá, Luật không chỉ hoàn thiện khung pháp lý về đầu tư công mà còn tạo ra những thách thức và cơ hội mới cho hoạt động của KTNN.

Thứ nhất, về mặt thể chế, Luật đã thiết lập một hệ thống quản lý đầu tư công toàn diện và chặt chẽ hơn. Việc mở rộng phạm vi điều chỉnh đến cả hoạt động đầu tư công ở nước ngoài, cùng với việc phân định rõ thẩm quyền và trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức đã tạo ra một môi trường pháp lý thuận lợi cho công tác kiểm toán. KTNN được trao quyền và trách nhiệm lớn hơn trong việc giám sát toàn bộ chu trình đầu tư, từ khâu lập kế hoạch đến khi kết thúc dự án.

Thứ hai, về mặt nghiệp vụ, Luật đặt ra yêu cầu cao hơn đối với năng lực chuyên môn của đội ngũ kiểm toán viên. Các kiểm toán viên không chỉ cần nắm vững các quy định mới về phân loại dự án, quy trình đầu tư, mà còn phải có khả năng đánh giá tác động kinh tế - xã hội của các dự án đầu tư công. Điều này đòi hỏi KTNN phải không ngừng đổi mới phương pháp kiểm toán và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực.

Thứ ba, về tính minh bạch và trách nhiệm giải trình, Luật yêu cầu tăng cường công khai thông tin và sự tham gia giám sát của cộng đồng trong quá trình đầu tư công. Điều này tạo điều kiện thuận lợi cho KTNN trong việc thu thập thông tin và thực hiện các cuộc kiểm toán, đồng thời cũng đặt ra yêu cầu về tính chính xác và khách quan trong các kết luận kiểm toán.

Những vấn đề KTNN cần lưu ý khi triển khai Luật Đầu tư công 2024

Với việc Quốc hội thông qua Luật Đầu tư công số 58/2024/QH15, KTNN - với vai trò là cơ quan kiểm toán tối cao của Nhà nước, cần có những điều chỉnh quan trọng trong hoạt động kiểm toán để đáp ứng yêu cầu mới.

Trước hết, về phạm vi kiểm toán, KTNN cần mở rộng và điều chỉnh cho phù hợp với các quy định mới về quản lý và sử dụng vốn đầu tư công. Trọng tâm cần tập trung vào việc kiểm toán tính tuân thủ trong phân bổ, quản lý và sử dụng vốn đầu tư công, đồng thời chú trọng kiểm toán hiệu quả của các dự án đầu tư công theo phân loại mới.

Về nội dung kiểm toán, KTNN cần tăng cường kiểm toán quy trình lập kế hoạch, đặc biệt là việc tuân thủ các nguyên tắc, tiêu chí và định mức phân bổ vốn đầu tư công. Bên cạnh đó, cần đánh giá kỹ tính khả thi và hiệu quả của các dự án được đề xuất, cũng như sự phù hợp với chiến lược và kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội. Trong quá trình thực hiện, việc kiểm toán cần tập trung vào các vấn đề về thẩm quyền quyết định chủ trương đầu tư, công tác quản lý, giám sát và đánh giá dự án.

Để thực hiện hiệu quả các nội dung trên, KTNN cần cập nhật và điều chỉnh các phương pháp kiểm toán cho phù hợp với quy định mới. Việc tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong hoạt động kiểm toán và xây dựng các tiêu chí đánh giá phù hợp với từng loại dự án là hết sức cần thiết.

Về mặt tổ chức thực hiện, KTNN cần chú trọng công tác đào tạo, bồi dưỡng kiến thức về Luật mới cho đội ngũ kiểm toán viên. Việc xây dựng và cập nhật các hướng dẫn kiểm toán, hoàn thiện hệ thống quy trình kiểm toán cũng cần được quan tâm đúng mức. Đồng thời, cần tăng cường phối hợp với các cơ quan quản lý nhà nước, chia sẻ thông tin với các đơn vị được kiểm toán, đảm bảo tính độc lập và khách quan trong hoạt động kiểm toán.

Đặc biệt, trong công tác báo cáo và kiến nghị kiểm toán, KTNN cần đưa ra các kiến nghị phù hợp với quy định mới của Luật, tăng cường theo dõi việc thực hiện kiến nghị kiểm toán và kịp thời phát hiện, kiến nghị sửa đổi những bất cập trong quá trình thực hiện.

Về công tác phòng, chống tham nhũng, KTNN cần tăng cường kiểm toán các dự án có nguy cơ tham nhũng cao, chú trọng kiểm toán tính minh bạch trong quản lý và sử dụng vốn đầu tư công. Việc phối hợp chặt chẽ với các cơ quan chức năng trong công tác phòng, chống tham nhũng cũng cần được đẩy mạnh.

Để triển khai hiệu quả các nội dung trên, KTNN cần xây dựng kế hoạch chi tiết, thường xuyên cập nhật, đánh giá phương pháp kiểm toán. Bên cạnh đó, việc đảm bảo nguồn lực và điều kiện cần thiết cho hoạt động kiểm toán, cũng như tăng cường công tác đào tạo và phát triển nguồn nhân lực là những yếu tố then chốt.

Với những điều chỉnh kịp thời và phù hợp, KTNN sẽ thực hiện tốt vai trò kiểm toán tối cao của mình, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý và sử dụng vốn đầu tư công theo tinh thần của Luật mới, đáp ứng yêu cầu phát triển của đất nước trong giai đoạn mới.

Có thể nói, Luật Đầu tư công 2024 không chỉ là một văn bản pháp luật mới, mà còn là động lực quan trọng thúc đẩy sự phát triển và nâng cao hiệu quả hoạt động của KTNN trong thời gian tới, góp phần đảm bảo việc sử dụng vốn đầu tư công hiệu quả, minh bạch và đúng mục đích.

Hoàng Ngân